Welke Medicijnen In De Koelkast Bewaren? - HOME

Welke Medicijnen In De Koelkast Bewaren
Sommige medicijnen moeten in de koelkast worden bewaard (maar niet in het vriesvak!). Bijvoorbeeld oogdruppels, oordruppels of klysma-medicijnen. De beste plek is achter in de koelkast, liefst op het schap onder het vriesvak of boven de groentelade. Let op: voorkom dat het medicijn aan de achterwand vastvriest.

Waarom medicijnen in koelkast bewaren?

Medicijnen bewaren in de zomer is iets wat net wat meer aandacht nodig heeft. Dat het momenteel heet is in Nederland, dat zal ik niet meer uit hoeven te leggen. Met een officiële hittegolf en temperaturen boven de 35 graden is het toch echt wel extreem te noemen.

Wanneer je medicijnen gebruikt is het belangrijk om met een aantal zaken rekening te houden wanneer de temperaturen stijgen.

Niet alleen als het gaat om medicijnen bewaren, maar ook met het gebruik daarvan.
Medicijnen worden veelal bewaard op een donkere, droge plaats.
Prima ook zolang de temperaturen niet boven de 25 graden komen.

Wanneer de medicijnen worden blootgesteld aan hogere temperaturen kan het zijn dat de werking van het medicijn verminderd. Daarom is het belangrijk om medicijnen op een koele plaats te bewaren, bijvoorbeeld in een koele kast. De koelkast kan ook maar kan weer nét wat te koud zijn voor bepaalde medicijnen.

Hoe houd ik medicijnen koel?

Droge kast onder 25°C (meestal is dit goed) Voor de meeste medicijnen is een droge, afgesloten kast tot 25°C is een goede plek om te bewaren. Ook bij een hittegolf blijven uw medicijnen hierin goed. Zo’n kast is prima als er geen speciaal bewaaradvies op de verpakking staat.

Waar bewaar je best geneesmiddelen?

De meeste medicijnen moet je bewaren op een droge, koele en donkere plek. Het badkamerkastje is daarom niet geschikt. De warmte en vochtigheid in de badkamer kan de werking van medicijnen veranderen. Bacteriën en schimmels gedijen goed in water.

Hoe bewaar je medicatie die op kamertemperatuur bewaard moet worden?

Kamertemperatuur De meeste medicijnen kunt u bewaren bij kamertemperatuur (niet warmer dan 25 °C). Bij voorkeur in een droge ruimte, bijvoorbeeld in een medicijnkastje in de slaapkamer. U kunt ervan uitgaan dat u een medicijn bij kamertemperatuur mag bewaren als er geen bewaaradvies op het etiket staat.

Waarom moet antibiotica in de koelkast?

Temperatuur – Om de doeltreffendheid van uw geneesmiddel te handhaven, moet u het geneesmiddel altijd in de juiste omstandigheden bewaren. Onder invloed van warmte kan een geneesmiddel bijvoorbeeld minder doeltreffend of zelfs toxisch worden. Daarom worden op de verpakking en in de bijsluiter van elk geneesmiddel bewaarvoorschriften vermeld en ook de temperatuur waarbij u het middel moet bewaren.

bij een temperatuur niet hoger dan 25°C of 30°C in de koelkast in een donkere omgeving in een vochtvrije omgeving,

Volg altijd goed de bewaarvoorschriften op de verpakking en in de bijsluiter. Bewaar uw geneesmiddelen bij voorkeur niet in de badkamer: de lucht is er te vochtig.

Welke medicatie moet dubbel gecontroleerd worden?

Welke medicatie dubbel controleren? Risicovolle medicatie die niet is verpakt in een geïndividualiseerd geneesmiddel distributiesysteem (zoals medicatiezakjes) komt in beginsel in aanmerking voor een dubbele controle. Het is dus van belang om te weten welke medicatie risicovol is bij verkeerde dosering.

Waarom medicijnen onder 25 graden?

Tip 1: Zorg dat ze niet te warm worden – Vaak luidt het advies: bewaar je medicijnen op een temperatuur tussen de 7 en 25 graden. Worden ze blootgesteld aan extreme warmte, dan kan dat de werking verminderen. Leg ze daarom altijd op een plek die koel en droog is, bijvoorbeeld in een voorraadkast.

Hoe lang kun je paracetamol bewaren?

Column ‘Over medicijnen’: Hoelang blijft mijn medicijn goed? Nieuwsbericht | 07-12-2022 | 11:00 Dat er op een pak melk een houdbaarheidsdatum staat, dat begrijpen we allemaal. Maar hoe zit het dan met die datum op een doosje medicijnen? Ik krijg de vraag wel eens.

Kan het kwaad als mijn paracetamol een dag over datum is? Om met die laatste vraag te beginnen: een paracetamol kun je nog best nemen, als hij een dag of een week over datum is. Als hij tenminste op de goede manier bewaard is, zoals aangegeven in de bijsluiter. Droog, niet te warm en niet te vochtig. Dan kan er niet zoveel mee gebeuren binnen die tijd.

Alhoewel Als je medicijnen langere tijd laat liggen voordat je ze gebruikt, kán de werking achteruit gaan. Hoe? De werkzame stof kan veranderen. Een beetje zoals boter ‘ranzig’ wordt of ijzer gaat roesten. Er kunnen in het medicijn stoffen ontstaan die misschien schadelijk zijn.

De houdbaarheidsdatum op een doosje medicijnen staat er dus niet voor niets. We hebben Europese afspraken gemaakt voor onderzoek naar de houdbaarheid. Fabrikanten moeten aantonen dat medicijnen blijven voldoen aan de eisen aan kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid. Wij controleren en beoordelen dat onderzoek.

Waar kijken we precies naar? Dat verschilt per medicijn. De werkzame stof moet altijd in orde blijven tijdens de houdbaarheidsperiode. Dat betekent dat in het medicijn de juiste hoeveelheid zit. En er mogen niet teveel andere stoffen ontstaan na verloop van tijd.

Ook kunnen we eisen dat fabrikanten onderzoeken of de toediening nog goed werkt.
Sprayt een neusspray bijvoorbeeld nog goed? Verdampt er niet teveel vloeistof uit een drankje? Droogt een zalfje niet teveel uit? En hoe gevoelig zijn medicijnen voor licht, lucht, warmte of vocht? Naast die Europese afspraken hebben wij in Nederland nog een extra eis.

Op hersluitbare medicijnverpakkingen die je zonder recept koopt, moet ook staan hoelang iets te gebruiken is ná het openen. Uit het houdbaarheidsonderzoek komt dan een periode waarbinnen we zeker genoeg zijn dat het medicijn goed werkt en veilig is. En daar komt dus de houdbaarheidsdatum vandaan.

Tot slot: het allerbelangrijkste is natuurlijk dat je medicijnen goed gebruikt. Daar hoort ook bij dat je ze op de goede manier bewaart. In het doosje, bij de goede omstandigheden. Dus eigenlijk niet in het badkamerkastje. Daar liggen medicijnen vaak te warm en te vochtig. En maak hulpmiddelen zoals maatbekertjes of druppelaars goed schoon.

Dat voorkomt bijvoorbeeld dat oogdruppels bederven. Goed gebruik van geneesmiddelen betekent dus óók op de goede manier bewaren!

Waar op letten uitzetten medicatie?

Maak de medicijnen klaar volgens de geldende voorschriften. Werk geconcentreerd en zorg dat je niet gestoord wordt bij het gereedmaken van medicatie. Werk zoveel mogelijk met medicatie in een geneesmiddel distributiesysteem (GDS), zoals een medicatierol – het uitzetten is dan door de apotheek gedaan.

Waar laat je medicijnen die niet meer houdbaar zijn?

Breng medicijnen die u niet meer gebruikt naar de apotheek of een plek voor klein chemisch afval. Dan worden ze veilig verwerkt, waardoor geen medicijnresten in het milieu terechtkomen.

Kunnen medicijnen over de datum zijn?

Is het erg als medicijnen over de datum zijn? – Veel medicijnen zijn schadelijk als ze over datum zijn. In een geneesmiddel kan namelijk een zogeheten ‘ontledingsreactie’ ontstaan. Dit betekent dat er een reactie ontstaat waarbij een chemische verbinding van het medicijn afbreekt. Een medicijn kan dan giftig worden en orgaanschade veroorzaken. Neem dus nooit een medicijn in dat over de datum is!

Waar bewaar je paracetamol?

Hitte en uw medicijnen – Apotheek Boekel Hoe kunt u uw medicijnen het beste bewaren als het warm is? In de bijsluiter kunt u lezen hoe u uw medicijnen het beste bewaart. Zetpillen kunnen bijvoorbeeld smelten door hitte. Natuurlijk kunt u bij twijfel uw apotheek raadplegen.

Droge kast onder 25°C Voor de meeste medicijnen is een droge, afgesloten kast waar het niet warmer wordt dan 25°C een goede bewaarplaats. Ook bij een hittegolf blijven uw medicijnen hierin goed. Dit geldt alleen voor medicijnen waarbij er geen speciaal bewaaradvies op de verpakking staat. De badkamer is geen goede plek voor medicijnen, het is daar te vochtig.

Koelkast kan te koud zijn Moeten geneesmiddelen bij hitte in de koelkast? Alleen als dit expliciet op de bijsluiter staat. Kijk naar het bewaarvoorschrift op het etiket en in de bijsluiter. Bel bij twijfel de apotheek. • Zetpillen kunnen smelten door warmte.

Maar ze mogen misschien niet in de koelkast.

Let op het etiket of het bewaarvoorschrift.
Vloeistoffen zoals drankjes of ampullen met injectievloeistof horen niet standaard in de koelkast.
Door kou kunnen in een drank kristallen ontstaan.

Let op het etiket of het bewaarvoorschrift.
Ook oog- en oordruppels en klysma’s horen niet standaard in de koelkast.

Let op het etiket of het bewaarvoorschrift. Het is een goed idee om deze middelen – als ze uit de koelkast komen – voor gebruik ongeveer 5 minuten op te warmen in de hand. Anders is het gebruik erg onaangenaam. Bewaart u uw medicijnen in de koelkast? Zorg dat kinderen er niet bij kunnen.

Hoe bewaar je capsules?

Mag ik de capsules in de koelkast bewaren? Wij raden aan de capsules te bewaren bij een (droge) kamertemperatuur (tussen 15-25 °C) en te beschermen tegen zonlicht (net als andere oliën), Mocht de kamertemperatuur stijgen, kunt u het product bewaren in de koelkast.

Wat betekent de afkorting EXP?

Hoe houdbaar zijn medicijnen? Volg deze adviezen – Kassa – BNNVARA • • In bijna alle huishoudens zijn wel medicijnen terug te vinden die door een huisarts of specialist zijn voorgeschreven. Misschien heb je weleens zelf medicijnen gekocht via de drogist of apotheek. Een ding hebben ze met elkaar gemeen: aan de houdbaarheid komt een eind.

Een ‘houdbaar tot-datum’ in cijfers, zoals bijvoorbeeld 23-04-2023. De vermelding ‘Niet te gebruiken na’, gevolgd door een datum.Een vermelding van de ‘uiterste gebruiksdatum.’Je ziet soms ook ‘Exp. date / Exp. da / Exp. de’, gevolgd door een datumaanduiding. Dit zijn afkortingen van “Expiration date”, Engels voor vervaldatum.

Voor medicijnen die je hebt geopend kan de uiterste gebruiksdatum, zoals hiervoor opgesomd, anders worden. Na ingebruikname, of het openen van de verpakking, kan de werking van medicatie afnemen of deze kan ongewenste bijwerkingen geven. Lees goed wat er hierover staat vermeld op de verpakking, het etiket of de bijsluiter! Het is verstandig om dit advies op te volgen.

Veel onaangebroken medicijnen lijken kort na de houdbaarheidsdatum nog bruikbaar. Toch is het beter om het gebruiksvoorschrift voor de uiterste gebruiksdatum na te leven. Vetten, oliën en crèmes kunnen op den duur bederven. Pillen of tabletten kunnen verkleuren of afbrokkelen. Vloeibare medicatie kan troebel worden of gaan vlokken.

Op zelfzorgmedicatie, vrij verkrijgbaar bij bijvoorbeeld een apotheek, gezondheidswinkel of drogist, staat soms géén datum of houdbaarheidsvermelding. Volgens Europese wetgeving zijn fabrikanten niet verplicht om die aanduiding te vermelden. In 2015 trok de hierover aan de bel.

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft daarom voor ons land richtlijnen opgesteld. Volgens het CBG stond in 2018 op 92 procent van de zelfzorgmedicijnen de houdbaarheid wél vermeld. Heb je een zalfje, pilletje, drankje of ander medicijn in huis waarover je vragen hebt, bijvoorbeeld over de houdbaarheid? Je kunt die altijd stellen aan je apotheker, specialist of huisarts.

Met je vragen over de vrij verkrijgbare zelfzorgmedicijnen kun je bij de verkopende partij terecht. Dat kan bijvoorbeeld een drogist of apotheek zijn. Zij hebben personeel in dienst dat is opgeleid om jou te adviseren. Wat als je oude medicijnen die over de datum zijn terugvindt in een lade of kastje? Of je hebt nog wat overgehouden van voorgeschreven medicatie die je niet meer nodig hebt? Het advies is simpel: spoel medicijnen in welke vorm ook (pillen, poeders, zalfjes, drankjes etc.) niet door het toilet en gooi ze niet in de afvalbak.

Lever medicatie die je niet gebruikt in bij je apotheek. Die kan medicijnen veilig en verantwoord vernietigen. Er is nog een manier om van je overtollige medicamenten af te komen. Restanten van medicijnen worden aangemerkt als klein chemisch afval. Dit omdat het schadelijk is als resten bijvoorbeeld in het oppervlaktewater terechtkomen.

Je kunt daarom in jouw gemeente medicijnafval ook afgeven bij de milieustraat. Bronnen: College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, Consumentenbond, Apotheek.nl Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees Sorteren op: Nieuwste eerst Oudste eerst Beoordeling 8 mrt.2020 – 16:37 Ha Ha weer iets om de apothekers nog rijker te maken, medicijnen konden lange tijd bewaard worden.Opeens niet meer mensen laat je niet in de leugens vervoeren zij willen alleen maar centen(dolllars) verdienen.Een grote zwijnerij 6 mrt.2020 – 19:33 Toevallig had mijn buurman vorige maand last van lasogen in het week-end.Ik geef hem zalf die ik ook ooit nodig heb gehad.Ik zie hem de volgende dag en bedankt mij omdat de zalf zo goed had geholpen.Hij keek naar de datum en deze bleek al 12 jaar verlopen.Zo is het met geneesmiddelen en ook met etenswaren 6 mrt.2020 – 10:09 De meeste apotheken nemen geen oude medicijnen (meer) aan en wordt je als senior doorverwezen naar de vuilstort die vaak in een andere gemeente is 6 mrt.2020 – 14:43 Merkwaardig, toevallig gisteren probleemloos medicijnen bij mijn eigen apotheek ingeleverd. Meld je snel en gratis aan voor de Kassa nieuwsbrief! RSIN 8531 62 402 : Hoe houdbaar zijn medicijnen? Volg deze adviezen – Kassa – BNNVARA

Waarom niet liggen na antibiotica?

Waarom geen antibiotica en zon? – Bovengenoemde antibiotica dringen door tot in de cellen van de huid. Daar nemen ze uv-straling op en zetten dit om in zuurstof. Hierdoor stijgt de hoeveelheid zuurstof in de cellen van de huid. Te veel zuurstof in een cel is giftig en tast het DNA aan.

Wat mag niet samen met antibiotica?

Om welke antibiotica gaat het? – Het is verstandig om geen alcohol te drinken tijdens een antibioticakuur, ongeacht welke antibiotica je gebruikt. Alcohol droogt uit en veroorzaakt soms onrustige slaap, twee dingen die je lichaam niet kan gebruiken bij het bestrijden van een infectie.

Tinidazol Metronidazol

Hoe lang na antibiotica niet eten?

Wanneer innemen – Gebruikt u het antibioticum vaker dan 1 keer per dag? Dan is het belangrijk dat u de tabletten over de dag verdeelt. Hierdoor werkt het antibioticum de hele dag door. Voorbeelden:

1 keer per dag: elke dag op hetzelfde tijdstip3 keer per dag: bijvoorbeeld bij het opstaan in de ochtend, in de middag en voor het slapengaan.4 keer per dag: bijvoorbeeld 7.00 – 12.00 – 17.00 – 23.00 uur.

Sommige antibiotica werken beter als u ze op een lege maag inneemt. Op het etiket staat dan: 1 uur voor of 2 uur na het eten innemen. Sommige antibiotica kunt u het beste innemen met wat voedsel. Dan heeft u minder kans op klachten van de maag of de darmen.

Welke medicatie is risicovolle medicatie?

Dubbele controle is nodig bij losse, risicovolle medicatie. Welke medicatie moet dubbel gecontroleerd worden? Dubbele controle is nodig bij losse, risicovolle medicatie. Met ‘los’ is bedoeld: medicatie die niet door de apotheek is voorverpakt in een geïndividualiseerd distributie systeem (GDS; bijv.

Medicatiezakjes).
Met ‘risicovol’ worden bedoeld geneesmiddelen die risicovol zijn bij een verkeerde dosering.
Dat zijn geneesmiddelen met een nauwe therapeutische bandbreedte, geneesmiddelen tegen kanker, en insuline.

Er is een landelijke ‘dubbel controleren-lijst’ van de KNMP waarop staat welke medicijnen risicovol zijn bij verkeerde dosering.

Bij het toedienen van losse, risicovolle medicatie aan een cliënt of patiënt is een dubbele controle belangrijk. Zorgaanbieder en apotheker spreken daarom samen af welke medicatie dubbel gecontroleerd moet worden. Je vindt de hele lijst met medicatie die dubbel gecontroleerd moet worden hier.

Welke medicijnen mogen niet gewisseld worden?

Even opletten – Hetzelfde medicijn in een ander jasje is dus in principe geen probleem. Daarop zijn twee uitzonderingen:

De hulpstoffen in het andere geneesmiddel leveren problemen op: er zitten stoffen in waarvoor u allergisch bent, bijvoorbeeld lactose. Het geneesmiddel mag niet zomaar gewisseld worden omdat dat risico’s voor uw gezondheid oplevert. Dit geldt bijvoorbeeld voor medicijnen waarvan de dosering heel nauwkeurig moet zijn, bijvoorbeeld ‘bloedverdunners’. Deze medicijnen staan op de substitutielijst van de apothekersorganisatie KNMP,

Krijgt u andere medicijnen mee van uw apotheker? Vraag dan na of deze voor u geen bijwerkingen of andere problemen opleveren.

Waarom medicijnen onder 25 graden?

Welke factoren beïnvloeden de houdbaarheid van geneesmiddelen?

Houdbaarheid van geneesmiddelen* Breadcrumbs dr D.J. Touw, mw drs Y. Bouwman-BoerNr 12 | 2011 (45) | Pagina 133-139 | | 16-12-2011 Geneesmiddelen zijn bij het bewaren aan veranderingen onderhevig. Er kan sprake zijn van een teruglopend gehalte van de werkzame stof, de vorming van al of niet toxische ontledingsproducten, verandering van het uiterlijk, verlies van steriliteit en andere vormen van bederf.

In het hoofdartikel over de pandemische influenzavaccinaties en neuraminidaseremmers ) werd gemeld dat de ‘European Medicines Agency’ () tijdens de uitbraak van de Nieuwe Influenza A (H1N1) in 2009 de houdbaarheidsduur van oseltamivir verlengde van vijf naar zeven jaar.
Nog steeds is niet bekend gemaakt op basis waarvan deze houdbaarheid is verlengd, maar de EMA gaf aan dat daar gegevens ten aanzien van de aanwezigheid van ontledingsproducten en de uiteenvaltijd van de capsules na zeven jaar aan ten grondslag lagen.

Dit voorval vormde voor het Geneesmiddelenbulletin de aanleiding om aandacht te besteden aan de houdbaarheid van geneesmiddelen. Bij het bewaren van een geneesmiddel wordt onderscheid gemaakt tussen de fysische ontleding en chemische ontleding. Deze worden allereerst in dit artikel besproken, gevolgd door de microbiologische houdbaarheid. Het houdbaarheidsonderzoek, gehaltegrenzen en de bewaarinstructies, en bijzondere omstandigheden komen daarna aan de orde. Afgesloten wordt met een plaatsbepaling. Begrippenlijst. Geneesmiddel. In de Geneesmiddelenwet wordt een geneesmiddel omschreven als een substantie of een combinatie van substanties die is bedoeld om, of wordt gepresenteerd alsof het geschikt is om: (1) een aandoening, gebrek, wond of pijn te genezen of te voorkomen, (2) een diagnose te stellen, of (3) fysiologische functies te herstellen of te verbeteren.1 Werkzame stof. Met de werkzame stof wordt de farmacologisch actieve stof bedoeld. Behalve de werkzame stof bevat een geneesmiddel hulpstoffen, zoals een vulstof in capsules of conserveermiddelen in dranken. Algemeen. Onder fysische ontleding worden veranderingen in de eigenschappen van het geneesmiddel verstaan zonder dat het molecuul zelf verandert. Meestal betreffen deze veranderingen de toedieningsvorm: de opschudbaarheid van een suspensie, de viscositeit van een vloeistof, een emulsie die niet meer homogeen is (fasescheiding), een capsule die plakkerig wordt, of veranderingen in de uiteenvaltijd, de breukvastheid of de oplossnelheid van een tablet. Het kan tevens gaan om troebelingen in oplossingen, kristalgroei, agglomeratie ofwel samenklontering van deeltjes (bv. in een droogpoederinhalator) of om pH-veranderingen. Fysische ontleding kan ook betrekking hebben op de smaak, de kleur of de geur van een geneesmiddel. Deze veranderingen kunnen van invloed zijn op de werkzaamheid, de bruikbaarheid en de veiligheid van het geneesmiddel. Oorzaken. De oorzaken van fysische ontleding kunnen te maken hebben met het ontwerp en de samenstelling, de verpakking en/of de opslag van een geneesmiddel. Problemen hiermee kunnen zich bijvoorbeeld voordoen wanneer een geneesmiddel met een bijzondere verpakking wordt omverpakt in zakjes voor een geautomatiseerd distributiesysteem (GDS) (zie paragraaf ‘Bijzondere omstandigheden’). Uitkristallisatie in een drank kan bijvoorbeeld plaatsvinden bij een drank die ten onrechte in de koelkast wordt bewaard. Dermatica. Voor dermatica zijn bij de basiscrèmes en -zalven van het Formularium der Nederlandse Apothekers (FNA) gegevens over toevoegingen opgenomen die tot fysisch-chemisch stabiele preparaten leiden. Als een combinatie leidt tot een instabiel preparaat, wordt gesproken van een onverenigbaarheid. Wanneer het gaat om een combinatie van een geneesmiddel en een basis die niet in het FNA of ‘Dermatica op Recept’ staat, kan de apotheker een gedeelte van het preparaat in de apotheek bewaren om op een later tijdstip de fysische stabiliteit ervan visueel te beoordelen. Zo nodig haalt de apotheker het preparaat bij de patiënt terug als het monster in de apotheek veranderingen vertoont. Geneesmiddelen behoren arm aan en voor sommige toedieningsroutes (parenteraal, oculair) zelfs vrij van micro-organismen (steriel) te zijn. De microbiologische kwaliteit van een preparaat kan na de bereiding achteruitgaan door vermeerdering van aanwezige micro-organismen of als micro-organismen van buitenaf het preparaat besmetten, tijdens opslag (in de apotheek, bij de patiënt) en tijdens het gebruik. De microbiologische houdbaarheid hangt af van de mate en de aard van de initiële besmetting, de kans op besmetting van het preparaat in de verpakking en de geschiktheid van het preparaat voor vermeerdering van micro-organismen. Een goede microbiologische kwaliteit is bij de bereiding te bereiken door uit te gaan van grondstoffen van een goede kwaliteit, hygiënisch te werken, zo nodig een kiemreducerende behandeling (bv. steriliseren) toe te passen en te zorgen dat de verpakking schoon of steriel is. De constructie en de grootte van de verpakking, en de hygiëne bij gebruik door de patiënt of zorgverlener bepalen de besmettingskans. De samenstelling van het preparaat en de omstandigheden waaronder het preparaat wordt bewaard, bepalen de geschiktheid voor vermeerdering van micro-organismen (microbiologische kwetsbaarheid). De factoren verpakking, hygiënisch handelen en de microbiologische kwetsbaarheid worden hieronder afzonderlijk besproken. Bij het vaststellen van een bewaartermijn moeten deze factoren echter in onderlinge samenhang worden beschouwd. Verpakking. Een verpakking voor eenmalig gebruik geeft het minste risico op besmetting met micro-organismen en is de regel bij steriele preparaten. De constructie van een verpakking voor meermalig gebruik moet de kans op besmetting van het preparaat door de patiënt zoveel mogelijk beperken. Dit luistert nauwer bij microbiologisch kwetsbare preparaten en bij preparaten die aan hoge microbiologische eisen moeten voldoen, zoals oogdruppels, dan bij preparaten die in dit opzicht weinig kwetsbaar zijn, zoals dermatica die geen water bevatten. Hygiënisch handelen. Hygiënisch handelen betekent dat het contact van het geneesmiddel met bronnen van micro-organismen zoveel mogelijk moet worden voorkomen. Een hygiënische handelwijze door de patiënt of zorgverlener kan worden bevorderd met een goed geconstrueerde verpakking. Voorbeelden daarvan zijn de tube voor crèmes of een pompverstuiver voor neussprays waarbij de lucht van buiten de neus wordt aangezogen. Bij het afleveren moet de patiënt door de apotheker worden geïnformeerd over hygiënisch handelen. Microbiologische kwetsbaarheid. Een preparaat is microbiologisch kwetsbaar als micro-organismen zich er relatief gemakkelijk in kunnen vermenigvuldigen. Wat betreft de samenstelling van het preparaat geldt dat de aanwezigheid van water een voorwaarde is voor de groei van micro-organismen. In droge farmaceutische vormen zal doorgaans geen vermeerdering plaatsvinden. Een kleine hoeveelheid water kan voldoende zijn om groei mogelijk te maken. Temperatuurswisselingen en condensvorming spelen hierbij ook een rol. Door verlaging van de temperatuur kan vocht uit de lucht boven een preparaat condenseren en kan er een laagje condenswater ontstaan, zowel op vaste als op vloeibare preparaten. Micro-organismen kunnen zich daarin vermeerderen. De microbiologische houdbaarheid verbetert vaak bij een lage temperatuur. Onder het vriespunt groeien micro-organismen niet en een conserveermiddel werkt alleen tegen groeiende micro-organismen. Geconserveerde oogdruppels worden daarom, als de chemische houdbaarheid het toelaat, bij kamertemperatuur bewaard. Verder kan bij de samenstelling van een geneesmiddel en het gebruik van hulpstoffen rekening worden gehouden met de pH. Micro-organismen groeien alleen bij een pH van 3 tot 9. Slechts bij uitzondering heeft een farmaceutisch preparaat een pH buiten dit gebied, zoals ijzerchloride druppels (pH 1,5) en een theofylline drank voor kinderen (pH ca.9,5). Deze preparaten behoeven geen conservering. Daarnaast is de pH eveneens van belang voor de werkzaamheid van bepaalde conserveermiddelen. Zo ontleedt het conserveermiddel sorbinezuur bij een pH lager dan 5 en is het niet bruikbaar bij een pH boven de 5,5 tot 6. Ten slotte kunnen ook hulpstoffen met een antimicrobieel effect, zoals ethanol of propyleenglycol, aan een geneesmiddel worden toegevoegd. Antibioticumdranken zijn beperkt houdbaar nadat ze voor toediening gereed zijn gemaakt. Volgens de productinformatie van antibioticumdranken moet na afloop van de kuur het restant worden weggegooid. Als bacteriën groeien in de drank dan zijn dit resistente bacteriën. De patiënt die een antibioticum krijgt, is doorgaans verzwakt en besmetting met (resistente) bacteriën is ongewenst. Het kan voorkomen dat na de bereiding een crème wordt uitgevuld in een pot terwijl de crème nog te warm is. Er kan dan condensvorming optreden onder het deksel, waarin micro-organismen kunnen groeien. Houdbaarheidsonderzoek. De houdbaarheidstermijn van geneesmiddelen wordt vastgesteld door middel van houdbaarheidsonderzoek. Binnen de farmaceutische industrie bestaan regels voor dit onderzoek en de resultaten hiervan zijn onderdeel van het registratiedossier. Geneesmiddelen worden onder geconditioneerde omstandigheden (temperatuur, vocht) bewaard die afhankelijk zijn van de klimaatregio waar het geneesmiddel wordt gebruikt. Monsters worden periodiek geanalyseerd tot een maximum van meestal drie tot vijf jaar. De wettelijk toegestane afwijking van het gedeclareerde gehalte ofwel het gehalte dat op de verpakking wordt genoemd, bedraagt 10% gedurende de gehele bewaartermijn. Soms is niet de verandering van het gehalte van de werkzame stof bepalend voor de houdbaarheid, maar de vorming van een (toxisch) ontledingsproduct. Bij niet-geregistreerde preparaten, zoals apotheekbereidingen, moet de houdbaarheid ook worden onderbouwd. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) verplicht gespecialiseerde bereidingsapotheken (grootbereiders, bijvoorbeeld enkele ziekenhuisapotheken) tot het opstellen van een productdossier voor een bereiding waarin het houdbaarheidsonderzoek moet zijn vastgelegd.6 Apotheken beschikken meestal niet over klimaatkasten om de bewaaromstandigheden te beheersen. Veelal wordt het geneesmiddel hiertoe ‘op de plank’ bewaard en wordt de houdbaarheidstermijn aan de veilige kant gehouden. De houdbaarheid van veel FNA-preparaten is wel onderzocht in klimaatkasten. Voor sommige geneesmiddelen geldt dat ze niet continu worden gebruikt, omdat ze bijvoorbeeld voor aanvalsbehandeling worden gebruikt. Een voorbeeld hiervan is isosorbidedinitraat als sublinguaaltablet bij de behandeling van angina pectoris. Het kan voorkomen dat de patiënt niet heeft gemerkt dat de houdbaarheidstermijn is verstreken, omdat hij de tabletten maar af en toe gebruikt. Ofschoon een geneesmiddel niet van de ene op de andere dag verloopt, neemt een apotheker de juridische verantwoordelijkheid op zich als deze besluit een (duur) geneesmiddel te verstrekken dat al is verlopen of binnen de gebruiksperiode van de afleveringshoeveelheid zal verlopen (bv. verstrekking van een geneesmiddel voor een periode van drie maanden, terwijl dit geneesmiddel binnen drie maanden verloopt). De apotheker moet de risico’s hiervan afwegen. Gehaltegrenzen, Het is gebruikelijk om een gehalteafwijking van 5 tot 10% te accepteren. Bij aanvang van de bewaartermijn ligt het gehalte tussen 95 en 105% van het gedeclareerde gehalte. Aan het einde van de bewaartermijn dient het te liggen tussen 90 en 110%. Het hogere gehalte kan bijvoorbeeld worden veroorzaakt door verdamping van water door de verpakking heen. Als er al eerder sprake is van teveel toxische ontledingsproducten of van een onacceptabele verandering in het uiterlijk of in de microbiologische kwaliteit, dan is de bewaartermijn korter. Voor apotheekbereidingen gelden gehaltegrenzen van 90-110% voor de hele bewaartermijn. De aangegeven houdbaarheidstermijnen van FNA-preparaten berusten daarom meestal op een achteruitgang in gehalte van niet meer dan ongeveer 5%. Toxische ontledingsproducten. In een richtlijn van de wordt gesteld dat als de maximale dagdosis van een stof <1 g is, onzuiverheden van meer dan 0,1% toxicologisch moeten worden onderbouwd.7 Bij een dosering van >1 g moet dat bij meer dan 0,05%. Zekerheidshalve zouden voor genotoxische ofwel mutagene onzuiverheden strengere richtlijnen moeten gelden.8 Op het etiket moet een aanduiding van de uiterste gebruiksdatum aanwezig zijn. Ook de bewaarconditie moet worden vermeld. Dit geldt zowel voor handelspreparaten als voor apotheekbereidingen. Bewaar- en gebruikstermijnen. Als bekend is dat een preparaat chemisch relatief instabiel is en bijvoorbeeld binnen enkele maanden 10% in gehalte kan afnemen, worden de bewaar- en gebruikstermijn gebaseerd op dit gegeven. Bij de vaststelling van de houdbaarheidstermijn van veel preparaten gaat het niet om een voorspelbare chemische instabiliteit, maar om niet meetbare kansen op gebeurtenissen waardoor het geneesmiddel minder bruikbaar wordt. Wel is te beredeneren welk geneesmiddel een grote kans heeft op kwaliteitsverlies tijdens bewaren, afhankelijk van de factoren die eerder in dit artikel zijn besproken. Bij de vaststelling van de houdbaarheidstermijn moet ook rekening worden gehouden met het verschil in kwaliteitseisen aan verschillende toedieningsvormen. Een geneesmiddel voor intraveneus gebruik moet bijvoorbeeld steriel zijn, maar er worden minder strenge microbiologische eisen gesteld aan een dermaticum. De bewaartermijn van handelspreparaten is vaak drie tot vijf jaar. De ontwerp- en productiekwaliteit van apotheekbereidingen is minder goed gewaarborgd dan die van industriële bereidingen. De maximale bewaartermijn voor apotheekbereidingen is daarom gesteld op drie jaar. Door mogelijke instabiliteit zijn de bewaartermijnen van veel preparaten korter dan drie jaar. Bij industrieel bereide preparaten leidt de houdbaarheid van een onaangebroken verpakking tot een datum (‘exp.’) waarna het ‘niet te gebruiken’ is. In de productinformatie wordt niet altijd vermeld of deze datum ook van toepassing is zodra de verpakking is aangebroken (zie kader hieronder). Bij apotheekbereidingen is het eerder regel dan uitzondering dat een preparaat na aanbreken beperkt houdbaar is. Dit heeft te maken met het het feit dat in de apotheek relatief meer microbiologisch kwetsbare preparaten worden bereid, dat basiscrèmes en -zalven worden gebruikt voor verdere bereidingen en dat men, vanwege beperkt onderzoek op dit punt, aan de voorzichtige kant wil blijven. Voor een aantal verpakkingstypen, zoals ampullen of infuuszakken, geldt dat ze na aanbreken niet kunnen worden bewaard. Ook zijn sommige producten nadat ze voor toediening gereed zijn gemaakt, beperkt houdbaar (zie voorbeeld gelekoortsvaccin hieronder). Geneesmiddelen kunnen na het openen een beperkte houdbaarheid hebben en patiënten dienen hierover te worden geïnformeerd. Vaak wordt verzuimd de houdbaarheid na aanbreken op de verpakking of in de productinformatie te vermelden. Xylometazoline wordt gebruikt bij neusverkoudheid ter decongestie van het neusslijmvlies. Na aanbreken is de houdbaarheid van de spray of de neusdruppels beperkt tot één maand.9 Ook enkele neussprays die worden gebruikt bij de behandeling van seizoensgebonden rinitis zijn na het eerste gebruik beperkt houdbaar. Dit kan van belang zijn wanneer een patiënt denkt een reeds aangebroken verpakking later nog te kunnen gebruiken. Het gelekoortsvaccin wordt geleverd als een poeder in een flacon met daarbij een oplosmiddel in een injectiespuit. De houdbaarheid van het vaccin is drie jaar. Het product dient te worden bewaard in de koelkast in de verpakking, zodat het wordt beschermd tegen licht.10 Nadat het poeder is opgelost en voor toediening gereed is, moet de oplossing direct worden toegediend en kan deze niet meer worden bewaard. Bewaartermijnen bij afwijkende temperatuur. In de praktijk bestaat er nogal eens de behoefte de bewaartijd te schatten bij een andere temperatuur dan die waarbij het houdbaarheidsonderzoek is uitgevoerd. Een situatie waarbij dit aan de orde is, is wanneer een patiënt geneesmiddelen meeneemt op vakantie (zie kader hieronder) of bij het bewaren van geneesmiddelen in de artsentas (zie paragraaf ‘Bijzondere omstandigheden’). Berekeningen door apothekers om een houdbaarheidstermijn te voorspellen, mogen alleen worden toegepast als het geneesmiddel bij de andere bewaartemperatuur geen fysisch-chemische of microbiologische veranderingen ondergaat. Schattingen kunnen alleen worden gedaan als het gaat om kleine temperatuurverschillen. Gegevens uit onderzoek dat is uitgevoerd bij de werkelijke temperatuur hebben de voorkeur. Patiënt op vakantie. Een patiënt gaat met rugzak (zonder koelelementen) op vakantie naar een land waar de gemiddelde temperatuur rond 30°C ligt. Het geneesmiddel dat hij gebruikt, heeft vanwege een chemische ontleding een totale houdbaarheid van drie maanden in de koelkast. Hoe lang kan de patiënt het geneesmiddel op vakantie gebruiken? Stel: de koelkasttemperatuur is 5°C en de maximale bewaartermijn komt overeen met een gehalteachteruitgang van 10%. Als vuistregel geldt dat per tien graden temperatuursverhoging de ontleding vier maal zo snel verloopt. Bij een temperatuur van 30°C is de houdbaarheid 4 25/10 = 32 maal zo kort. Het middel kan dus circa drie dagen in de rugzak worden bewaard. Er zijn situaties denkbaar waarbij niet of moeilijk kan worden voldaan aan de gestelde bewaarcondities, bijvoorbeeld wanneer geneesmiddelen op vakantie worden meegenomen (zie hierboven), wanneer geneesmiddelen worden verpakt in een GDS of bij bewaring van geneesmiddelen in de artsentas. Geautomatiseerd distributiesysteem. Bij het verpakken van geneesmiddelen in een GDS moet de nieuwe verpakking licht- en vochtgevoelige geneesmiddelen net zo goed beschermen als de oorspronkelijke verpakking. Doorgaans laat de nieuwe verpakking meer licht door dan de oorspronkelijke, maar meestal is de houdbaarheid lang genoeg voor de bewaarperiode van de GDS-zakjes die niet langer is dan een ruime week. Soms worden geneesmiddelen in dit distributiesysteem zelfs verstrekt voor een maand of bij uitzondering, als een patiënt op vakantie gaat, voor een nog langere periode. In de richtlijn ‘Norm voor geautomatiseerd geneesmiddeldistributiesysteem’ van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie () staat dat de GDS-apotheek moet vaststellen welke geneesmiddelen vanuit fysisch-chemisch oogpunt in het GDS mogen worden verpakt.11 De houdbaarheid van het ontstripte geneesmiddel moet daarbij als overweging zijn meegenomen en kan eventueel worden onderbouwd met stabiliteitsonderzoek. De maximale houdbaarheid in het GDS is 12 maanden en mag nooit de houdbaarheidstermijn van de oorspronkelijke verpakking overschrijden.12 In een in 2002 verschenen rapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu () werd gemeld dat er met een drietal geneesmiddelen met een beperkte houdbaarheid en/of licht- of vochtgevoeligheid (isosorbidedinitraat, nifedipine, ramipril ) geen problemen waren bij opslag in een GDS-machine.13 In dit onderzoek werden onder meer het gehalte van de werkzame stof en het uiterlijk van de drie geneesmiddelen beoordeeld.12 De artsentas. Door temperatuurschommelingen in de auto van de arts is het vaak niet goed mogelijk om aan de vereiste bewaarcondities van geneesmiddelen te voldoen. Als gevolg daarvan is de werkzaamheid van het geneesmiddel tot de vermelde vervaldatum niet gegarandeerd. In de richtlijn ‘Geneesmiddelen voor de visitetas’ van het Nederlands Huisartsen Genootschap () wordt een overzicht gegeven van de geneesmiddelen waarover de huisarts tijdens spoedeisende situaties in ieder geval moet beschikken. Er worden praktische adviezen gegeven ten aanzien van de houdbaarheid van deze geneesmiddelen.13 De adviezen in deze richtlijn zijn zoveel mogelijk gebaseerd op literatuurgegevens. Een praktisch en veilig advies uit de richtlijn is om de visitetas niet in de auto te laten staan (vanwege hoge temperaturen), de geneesmiddelen eenmaal per jaar te vernieuwen, bij voorkeur na de zomer, en de inhoud van het ampullenetui twee maal per jaar te controleren. Voor dit laatste advies is het handig om de houdbaarheidsdatum op een geneesmiddelenoverzicht te noteren.13 In hoeverre deze problematiek een rol speelt bij het bewaren van geneesmiddelen in de ambulance is niet bekend. Het is opmerkelijk dat het ‘Landelijk Protocol Ambulancezorg’ geen adviezen geeft over de houdbaarheid van geneesmiddelen in de ambulance.14 Enkele geneesmiddelen die in de visitetas worden bewaard zijn atropine en glucagon, Atropine kan worden toegepast bij bradycardie of hypotensie bij acuut coronair syndroom.14 Atropine kan op verschillende manieren ontleden, maar bij een juiste pH is de houdbaarheid bij kamertemperatuur meer dan drie jaar.15 verloopt sneller bij een hogere temperatuur, zoals in de visitetas kan ontstaan, en de houdbaarheid kan daardoor zijn verkort. Glucagon is een eiwit. Het wordt gevriesdroogd geleverd in een flacon. In deze staat is dit eiwit relatief goed houdbaar. De productinformatie geeft een bewaartermijn aan van drie jaar in de koelkast of (bij de gebruiker) 18 maanden bij 25°C. Glucagon is niet bestand tegen bewaring onder 0°C. Het poeder moet voor gebruik worden opgelost (gereconstitueerd). Dit moet voorzichtig gebeuren, omdat eiwitten niet tegen fysische stress kunnen (zie kader, pag.134). Mocht er een oplossing ontstaan die niet helder is of draadjes of onoplosbare deeltjes bevat, dan is vermoedelijk bij bewaren of oplossen toch denaturatie opgetreden en kan het preparaat niet worden gebruikt. Na reconstitutie moet de oplossing volgens de productinformatie ‘direct’ worden toegediend. Hieronder mag worden verstaan enkele uren, mits onder hygiënische omstandigheden is gewerkt. Al met al lijkt het verstandig glucagon bij de halfjaarlijkse controle te vervangen als de ouderdom langer is dan één jaar. Plaatsbepaling Geneesmiddelen zijn onderhevig aan fysische en chemische ontledingsprocessen. Fysische ontledingsreacties betreffen meestal de toedieningsvorm, bijvoorbeeld een verandering van de viscositeit van een vloeistof of de uiteenvaltijd van een tablet. Fysische ontledingsreacties kunnen tevens de kleur, de smaak of de geur betreffen en bij eiwitgeneesmiddelen de ruimtelijke structuur. Bij het bewaren van geneesmiddelen vinden altijd chemische ontledingsreacties plaats waardoor het gehalte van bijvoorbeeld de werkzame stof afneemt. Ontledingsproducten zijn vaak onwerkzaam, maar kunnen ook toxisch zijn. Voorts kan een verandering in het uiterlijk van het geneesmiddel, hoewel dit geen therapeutische consequenties heeft, het vertrouwen van de patiënt aantasten. De meest voorkomende chemische ontledingsreacties zijn hydrolyse, oxidatie, isomerisatie en fotolyse. Doorgaans verlopen deze reacties sneller bij een hogere temperatuur. Andere factoren die van invloed kunnen zijn, zijn de pH of de luchtvochtigheid. Daarnaast spelen microbiologische aspecten een rol bij de houdbaarheid van geneesmiddelen. Geneesmiddelen dienen arm aan, en soms zelfs vrij van micro-organismen te zijn. De microbiologische houdbaarheid is afhankelijk van de soort verpakking, het hygiënisch handelen door de zorgverlener en/of de patiënt en van de microbiologische kwetsbaarheid ofwel de geschiktheid voor vermeerdering van micro-organismen. Hoe lang een geneesmiddel houdbaar is, wordt onderbouwd met de resultaten van houdbaarheidsonderzoek. Voor zowel handelspreparaten als niet-geregistreerde apotheekbereidingen is houdbaarheidsonderzoek een eis. Bij de vaststelling van de houdbaarheidstermijn wordt rekening gehouden met de gehalteafname, de mogelijke vorming van (toxische) ontledingsproducten en met microbiologische eisen. Op het etiket van het geneesmiddel moet de houdbaarheidstermijn worden vermeld. Ook de bewaarcondities moeten hierop staan. Het kan voorkomen dat de houdbaarheid van een preparaat beperkt is na aanbreken, maar dit wordt niet altijd aangegeven op de verpakking of in de productinformatie. Niet altijd kan aan de gestelde bewaarcondities worden voldaan, bijvoorbeeld bij het meenemen van geneesmiddelen op vakantie of bij het bewaren van geneesmiddelen in de artsentas. Als insuline op reis wordt meegenomen, kan een koeltas uitkomst bieden in warme gebieden. Tijdens een vliegreis mag insuline, maar ook enkele andere geneesmiddelen, niet in de bagageruimte worden vervoerd vanwege het risico op bevriezing. Trefwoorden: houdbaarheidsproblemen, fysische ontleding, chemische ontleding, microbiologische aspecten, houdbaarheidsonderzoek, toxische ontledingsproducten, bewaarinstructies, bijzondere omstandigheden Tabel 1. Stof- en merknamen. 1. Hoofdstuk I. Begripsbepalingen en reikwijdte. In: Geneesmiddelenwet, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Via:,2. Bosch E. Fanconi-syndroom veroorzaakt door afbraakprodukten van tetracycline. Ned Tijdschr Geneeskd.1964; 108: 421.3. Productinformatie apomorfine (APO-go®), via:, Geneesmiddeleninformatiebank.4.

Waar laat je medicijnen die niet meer houdbaar zijn?

Breng medicijnen die u niet meer gebruikt naar de apotheek of een plek voor klein chemisch afval. Dan worden ze veilig verwerkt, waardoor geen medicijnresten in het milieu terechtkomen.

Welke richtlijnen zijn er ten aanzien van het bewaren van medicijnen?

▶ Bewaar medicijnen op de juiste temperatuur Veel medicijnen kunnen worden bewaard op kamertemperatuur. Bewaar deze droog. Andere medicijnen moeten juist in de koelkast. Dit staat dan op de verpakking.